BİLİŞSEL BOZUKLUK ve HAFIZA KAYBININ 4 İŞARETİ: ERKEN TESPİT NEDEN ÖNEMLİ?

Eğer yaşlı ebeveyninizi bir süredir görmediyseniz, ziyarete gittiğinizde beklenmedik sürprizlerle karşılaşabilirsiniz. Hepimizin bildiği gibi, yaşlandıkça zaman çok hızlı hareket ediyormuş gibi veya yanıltıcı görünebilir. Bununla ilişkili sorunların oluşmasının sebebi genelde hafızada oluşan kayıplar ve fiziksel sağlığın yavaş yavaş yitirilmesidir. Bu durum kademeli olarak yavaş yavaş oluşabileceği gibi çok hızlı bir şekilde de ilerleyebilmektedir. Dolayısıyla bilişsel bozukluğun farkına varmak ve erken teşhis etmek aileniz ve yaşlı ebeveyniniz için ciddi faydalar sağlayabilir.

Aile ziyareti yapmak ve sevdiklerinizi gözlemlemek gelecek için olası durumları değerlendirmek adına en iyi zamandır.

Bir problem olup olmadığını anlamanız lazım. Sevdikleriniz nasıl davranıyor? Kendileri gibi görünüyorlar mı? İnsanlar hafıza kaybını önlemenin yollarını ararlar, bu sebeple onları gerçekten iyi tanımanız ve değişikliği fark etmeniz oldukça yardımcı olacaktır. Fark edilen değişimler sonrasında bir uzmana danışmak her zaman iyi bir çözümdür.

KOGNİTİF BOZUKLUK BELİRTİLERİNİN FARKINA VARMAK

60 yaşın üzerindeki insanların %10’unda önemli hafıza problemleri vardır. İleride yaşanması muhtemel sorunların göstergesi olarak aile genetiğinize bakmanızda fayda var. Günümüzde olası hastalıklara karşı oluşabilecek genetik yatkınlığınızı öğrenebileceğiniz birçok genetik test veya genetik check up testleri bulunmaktadır. Yaşlı ebeveyniniz açısından destekleyici bir aile profili sunmak ve doktor ziyaretlerini anlamak ciddi faydalar sağlayabilir.

Sevdiğiniz kişinin kognitif bozukluklardan muzdarip olabileceğine dair işaretler:

-Hayatlarındaki tanıdık şeyleri yapmakta güçlük çekiyorlar mı? Yemek pişirmek, temizlik yapmak veya basit el işlerini gerçekleştirmek gibi günlük yaşantılarının parçası olan aktivitelerle ilgili sorunlar yaşaması, normal rutininin bir parçası olan herhangi bir şeyi gerçekleştirememesi bir sorunu işaret ediyor olabilir.

-Son günlerde olanları hatırlamakta güçlük çekiyorlar mı? Alzheimer ve demans yakın zamanlı hafızayı etkiler, bu sebeple son 24 saat içindeki hafıza sorunları tehlike işareti olabilir.

-Davranışlarda ani değişim oluyor mu? Yaşlı ebeveyniniz aniden bastırılmış, sessiz veya tedirgin bir ruh haline bürünüyorsa ciddi bir sorun olabilir.

Muhabbet esnasında aşağıda sıralanan sorunlar hafıza bozukluğunun bir göstergesi olabilir:

-Cevabı hatırlamadan, tekrar aynı soruyu sormak
-İnsanlara ismiyle söz etmemek
-Görüşmedeki belirsizlik ve detay eksikliği

İnsanların hafıza kaybını telafi etmek için yöntemleri bulunur. Bazı insanlar, bir sorunları olduğunu fark edince bunu örtbas etmeye çalışır ve çevresindekiler bu sorunun farkında bile olmayabilir.

Genellikle yaşlılara ‘Son zamanlarda hatırlamakta güçlük çekiyor musunuz?’ diye sorulduğunda yarısından fazlası ‘hayır’ yanıtını veriyor ve diğer yarısı ise “ilerleyen yaşımın etkilediği kadar” diyor.  Bu da erken teşhis için önemli bir nedendir.

Bazen bir sorun olduğunda fark edilmesi güç olabilir, ancak sevdiklerinizle kaliteli zaman geçirmek, sohbet etmek ve gözlemlemek hafıza kaybından kaynaklı problemleri belirlemenize yardımcı olabilir veya Alzheimer ve demans için risk altında olup olmadığını anlamanızı sağlayabilir.

ALZHEİMER HASTALIĞINDA BİLİŞSEL GÖZLEM

Evde olduğunuzda, yaşlı ebeveyninizin aşağıdakileri nasıl uyguladığını gözlemleyin:

-Yürüme ve dolaşma
-Giyinme
-Duş alma
-Tuvalete çıkma
-Hazırlanma
-Beslenme

Alzheimer ve demans hastalığı ile ilişkili bilişsel bozukluk sadece bireyi değil toplumu da etkileyebilir. Ülkemizde 600 binden, Amerika’da ise 5 milyondan fazla kişi Alzheimer hastalığı ile yaşamakta olduğundan, yeni stratejiler, iyileştirilmiş tedavi yöntemleri ve uygulanabilir önlemler ile Alzheimer çok daha kritik bir hal alıyor. 2020 yılına kadar da bu rakamların iki katına çıkabileceği öngörülüyor.

Yaşlandıkça dikkat edilmesi gereken en önemli hususlardan ikisi:

-Egzersiz
-Bilişsel Katılım

Diğer bir deyişle, sevdikleriniz ‘nasıl yürüyor ve konuşuyor’ denilebilir. Ayrıca evlerinde yardım almadan yaşamak için yeterince iyiler mi?

Günümüzde genetik testler bulunmakta ve aileler genotiplerini öğrenme konusunda açık fikirli olmalılar. Örneğin Amerika’da yaygın olan bir genotip (soy yapısı) nüfusun %20’sine denk geliyor, bu genotipler üzerinde 75 yaşına kadar Alzheimer gelişme olasılığı %40 gibi bir orana sahip. Nüfusun %2’sini etkileyen diğer bir genotipte ise hastalığa yakalanma olasılığı 67 yaşına kadar 10 kat daha fazla, başka bir genotipte ise Alzheimer yalnızca 95 yaşından sonra gelişim göstermektedir. Ailenizin genetiğine bakarak kendinizi ve sevdiklerinizi karşılaşacağınız tehlikeye karşı hazırlayabilir, erken evrede önleminizi alabilirsiniz.

YAŞLILAR İÇİN YARDIM ALMAK

Yaşlanan ebeveyniniz bakıma ihtiyaç duysa da duymasa da asla bu konularda konuşmak için çok erken değildir. Yaşlı ebeveyninizin tartışmaya katılması ve size geriye kalan ömründe neler yapmak istediğiyle ilgili bilgiler vermesi zamanı geldiğinde hem duygusal hem de mali açıdan tüm sürecin çok daha iyi şekil almasını sağlayacaktır.

Sevdiklerinizin geleceği için önceden önlemler alın; her durumda yardımcı ve destekleyici olarak ve mümkünse karar alma sürecine katılmalarına izin vererek yardımcı olun. Ayrıca ister aile doktorunuz, ister bir geriatrist, isterse yaşlı bakım uzmanı olsun; bir uzmanın yardımına başvurmak asla kötü bir fikir değildir.