Düşük sperm sayısı, boşalma sırasında orgazm ile gelen meni içerisindeki sperm sayısının normalden daha az olması anlamına gelmektedir. Düşük sperm sayısı, aynı zamanda oligospermia olarak da adlandırılabilir. Hiç sperm hücresi olmamasına ise azoospermia adı verilir. Eğer, meniniz içerisinde mililitre başına 15 milyondan daha az sperm hücresi bulunuyorsa, düşük sperm sayısı problemine sahip olabilirsiniz.
Düşük sperm sayısına sahip olmak, partnerinizin yumurtalığını dölleme ihtimalini ve buna bağlı olarak hamilelik ihtimalini azaltacaktır. Buna rağmen, düşük sperm sayısına sahip olan bazı erkekler baba olabilmektedir.
Düşük Sperm Sayısı Belirtileri
Düşük sperm sayısı probleminin ana belirtisi çocuk sahibi olamamaktır. Bunun dışında belirgin şekilde belirti veya işaretler bulunmayabilir. Bazı durumlarda, kalıtsal hormonal dengesizlik, sperm akışını bloke ederek bazı işaret ve belirtilere sebep olabilir. Düşük sperm sayısı belirtileri aşağıdaki gibi olabilir :
- Cinsel fonksiyonlarda problem. Örneğin, düşük cinsel performans veya erekte olmakta güçlük (iktidarsızlık)
- Acı, testislerde şişlik veya beze
- Sakal – bıyık ve vücut kıllarında azalma da kromozom veya hormon dengesizliğinin belirtilerinden olabilir
Ne zaman doktora gitmeli ?
Eğer aşağıdaki belirtiler bulunuyorsa doktora gitmeniz gereklidir :
- Düzenli ve korumasız şekilde bir yıl boyunca partneriniz ile ilişkiye girmeniz fakat çocuk sahibi olamamanız
- Ereksiyon ve boşalma problemleri, düşük cinsel performans veya diğer cinsel performans bozuklukları
- Testislerde acı, rahatsızlık, şişlik veya beze
- Testis rahatsızlıkları, prostat veya cinsel problem geçmişi
- Penis, testis, kasık veya skrotum ameliyatı geçirmiş olmak
Düşük sperm sayısı nedenleri
Sperm üretimi karmaşık bir süreçtir. Testislerin yanı sıra, beyinde sperm üretmek için gerekli hormonları tetikleyen hipotalamus ve hipofiz bezlerinin de normal şekilde çalışmasını gerektirir. Sperm üretildiği zaman, tüpler meni ile karıştırılır ve penisten boşalana kadar taşınır. Bu sistemlerden herhangi birinde oluşabilecek aksaklık sperm üretimini etkileyecektir. Bunun yanı sıra, anormal sperm şekli (morfoloji) veya hareketi (motilite) problemleri de sperm üretimini etkiler. Genellikle, düşük sperm sayısı probleminin ana sebepleri tespit edilememektedir.
Sperm sayısını etkileyen medikal sebepler
Düşük sperm sayısı, pek çok sağlık probleminden kaynaklı olarak oluşabilir. Bunlar aşağıdakileri içerebilir :
- Varikosel. Varikosel, testislerdeki toplar damarlarda meydana gelen şişmeye verilen isimdir. Bu durum, erkeklerde kısırlığın en sık rastlanan sebebidir. Bu durum testislerin normal olarak soğumasını engelleyerek, sperm sayısında ve hareketliliğinde azalmaya sebep olabilir.
- Enfeksiyon. Bazı enfeksiyonlar, sperm üretimi ve sağlığını etkileyerek veya spermin geçiş noktalarını tıkayarak problemlere sebep olabilir. Bu enfeksiyonlar, bel soğukluğu ve klamidya gibi, prostat iltihabına sebep olabilecek cinsel yolla bulaşan hastalıklar olabileceği gibi, üreme ve boşaltım yollarında meydana gelen enfeksiyonlar da olabilir.
- Boşalma problemleri. Geri boşalma, boşalma sırasında penis ucundan çıkması gereken meninin mesaneye girmesi ile ortaya çıkar. Prostat, üretra veya mesane cerrahisi ve diyabet gibi çeşitli sağlık problemleri geri boşalmaya sebep olabilir. Bunun yanı sıra, alfa bloker’lar olarak bilinen kimi tansiyon ilaçları da buna sebep olabilmektedir. Omurilik sakatlığı gibi bazı problemler yaşayan erkekler sperm üretebilmelerine rağmen boşalma konusunda sorun yaşayabilirler.
- Spermlere saldıran antikorlar. Anti-sperm antikorları, yanlışlıkla sperm hücrelerini saldırgan virüsler olarak belirleyerek, yok etmeye çalışan bağışıklık sistemi hücreleridir. Bu genellikle vazektomi operasyonu geçirmiş olan erkeklerde yaygındır.
- Tümörler. Kanser ve iyi huylu tümörler, direkt olarak erkek üreme organlarına veya üreme hormonlarının salgılandığı hipofiz bezi gibi bezlere etki edebilir. Bu tümörlere yönelik cerrahi operasyonlar, radyasyon veya kemoterapi de erkek üremesine etki edebilir.
- İnmemiş testis. Fetal gelişim esnasında, bir veya iki testis de, karından normal olarak testisleri taşıyan keseye (skrotum) inmemiş olabilir. Bu gibi durumlar yaşayan erkeklerde, üretkenliğin azalması çok daha sık rastlanmaktadır.
- Hormon dengesizlikleri. Hipotalamus, hipofiz ve testisler, sperm oluşturmak için gerekli olan hormonları üretmektedir. Bu hormonların yanı sıra, böbreküstü ve tiroid bezleri, sistemlerde meydana gelebilecek değişiklikler de sperm üretimini bozabilir.
- Sperm kanal defektleri. Sperm taşıyan tüpler sakatlıklar veya hastalıklar sonucu hasar görebilir. Bazı erkekler, testislerin sperm depolayan kısımlarında (epididim) veya sperm taşıyan tüplerde (vas deferens) tıkanıklık ile doğarlar. Kistis fibros ve bunun gibi bazı kalıtsal problemler sebebiyle, erkek tamamen sperm kanalı olmadan doğmuş olabilir.
- Kromozom kusurları. Klinefelter sendromu gibi kalıtsal hastalıklar, erkek üreme organının gelişmesine engel olabilir. (Bir erkeğin X ve Y kromozomları yerine iki X ve bir Y kromozomu ile doğması, erkeklik organında bozukluklara sebep olabilir) Bunun dışında, kistik fibroz, Kallmann sendromu, Young sendromu ve Kartagener sendromu da üretkenliğe etki edebilir.
- Çölyak hastalığı. Glutene olan duyarlılık sebebiyle ortaya çıkan bir sindirim bozukluğu olan çölyak hastalığı, erkeklerde kısırlığa sebep olabilir. Glutensiz bir diyet uygulanması ile doğurganlık artırılabilir.
- Bazı ilaçlar. Testesteron geri kazanma tedavisi, uzun süreli anabolik steroid kullanımı, kanser ilaçları (kemoterapi), bazı antifungal ilaçlar, bazı ülser ilaçları ve buna benzer pek çok ilaç, sperm üretimini bozarak, erkek doğurganlığını azaltabilir.
Sperm sayısını etkileyen çevresel sebepler
Çeşitli ekstrem çevresel koşullar sperm üretimini ve fonksiyonunu etkileyebilir. Yaygın sebepler aşağıdakileri içermektedir:
- Endüstriyal kimyasallar. Benzenlere, toluen, ksilen, herbisit, pestisit, organik çözücüler, kurşun boya içeren malzemelere uzun süre maruz kalınması düşük sperm sayısına sebep olabilir.
- Ağır metallere maruz kalmak. Herhangi bir ağır metale uzun süre maruz kalmak doğurganlığı azaltabilir.
- Radyasyon veya X-Ray. Radyasyona maruz kalmak sperm üretimini azaltabilir. Bu gibi durumlarda sperm üretiminin normale dönmesi yıllar sürebilir. Büyük dozda radyasyon alınması ise sperm üretimini kalıcı olarak düşürebilir.
- Testislerin fazla ısınması. Saunaların veya sıcak banyoların sıklıkla kullanılması, geçici olarak sperm sayınızı azaltabilir. Uzun süre oturmak, sıkı giysiler giymek veya dizüstü bilgisayarınızı dizinizin üstünde uzun süre kullanmak skrotum bölgenizdeki ısıyı artırarak sperm üretimini düşürebilir. Sperm sayınıza etki etmeyecek bir iç çamaşırı giymeniz önerilmektedir.
- Uzun süre bisiklet sürmek. Uzun süreli bisiklet kullanmak da testislerinizi azaltmak sureti ile doğurganlığı düşürebilecek olan muhtemel sebepler arasındadır.
Sperm sayısını etkileyen sağlık, yaşam tarzı ve diğer sebepler
Sperm sayısını düşürebilecek diğer sebepler aşağıdaki gibi olabilir :
- Yasa dışı ilaç kullanımı. Kas gücü ve büyümeyi artırmak için alınal anabolik steroidler, testislerin sperm üretiminin azalmasına sebep olabilir. Kokain, marihuana gibi uyuşturucu maddelerin alımı da geçici olarak sperm sayısını ve kalitesini düşürebilir.
- Alkol. Alkol, testesteron seviyesini azaltarak sperm üretiminin düşmesine sebep olabilir.
- İş. Uzun süreli bilgisayar veya monitör başında oturmak, uzun süreli masa başı işleri veya işten dolayı oluşabilecek stres kısırlık riskinizi artırabilir.
- Tütün kullanımı. Sigara içen erkekler, içmeyenlere göre daha az sperm sayısına sahiptir.
- Duygusal stres. Üretkenlik konusunda yaşadığınız stres de dahil olmak üzere, pek çok uzun süreli duygusal stres, sperm üretiminde gerekli olan hormonları etkileyebilir.
- Kilo. Obezite, hormon değişiklikleri yaparak, erkek doğurganlığını azaltabilir.
- Sperm testi problemleri. Az sperm içeren sperm testinizin, son boşalmanızdan çok kısa bir süre sonra alınmış, stresli bir etkinlikten veya bir hastalıktan sonra alınmış olabileceği gibi, farklı sebeplerden dolayı düşük sperm içeriyor olabilir. Bu nedenle, sonuçlar genel olarak, bir süre boyunca alınan çok sayıda sperm testi sonucunda belirlenmektedir.
Riskler
Aşağıdakileri içeren risk faktörleri ve diğer problemler, düşük sperm sayısına neden olabilir. Bu risk faktörleri aşağıdaki gibidir :
- Tütün kullanımı
- Alkol kullanımı
- İllegal ilaç kullanımı
- Fazla kilolu olmak
- Geçmişte veya şu anda enfeksiyon geçirmiş, geçiriyor olmak
- Toksinlere maruz kalmış olmak
- Testislerin fazla ısınması
- Vazektomi veya vazektomi geri alma operasyonu geçirmiş olmak
- Doğurganlık bozukluğu ile doğmak veya kalıtsal olarak bozukluğa sahip olmak
- Tümör ve kronik hastalıklar gibi sağlık problemlerine sahip olmak
- Radyasyon veya cerrahi operasyon gibi kanser tedavileri geçiriyor olmak
- İlaç alınıyor olması
- Uzun süreli bisiklet veya binicilik gibi aktiviteler yapmak (özellikle sert bir koltukta veya düzgün ayarlanmamış bir bisiklet üzerinde.)
Komplikasyonlar
Düşük sperm sayısından dolayı ortaya çıkan kısırlık problemleri hem siz hem de partneriniz için stresli bir durum olabilir. Komplikasyonlar aşağıdakileri içerebilir :
- Düşük sperm sayısı sebebiyle cerrahi operasyonlar veya diğer tedaviler
- Vitro fertilizasyon gibi pahalı yardımcı üreme teknikleri
- Stresten dolayı çocuk sahibi olamama
Nasıl hazırlanırsınız?
Aile doktorunuzla veya genel hekim ile başlamanız gereklidir. Kimi zaman, doktorunuz sizi bir kısırlık uzmanına yönlendirebilir.
Tedaviniz için hazırlanmak için ve doktorunuzdan ne bekleyebileceğinize dair bazı bilgiler aşağıda yer almaktadır.
Düşük sperm sayısı için doktora gitmeden önce ne yapabilirsiniz?
- Randevu öncesi gerekliliklere dikkat edin. Randevu aldığınız zaman, bu süre içerisinde, örneğin ne sıklıkla boşalmanız gerektiği veya kullandığınız ilaçları bırakıp bırakmamanız gerekip gerekmediği konusunda doktorunuza danışmayı unutmayın.
- Deneyimlediğiniz belirtileri not edin, bu belirtiler içerisinde, randevunuz ile alakalı gibi görünmeyenler olsa bile.
- Temel kişisel bilgilerinizi yazın, bu bilgilere büyük stresleriniz veya son zamanlarda yaşadığınız değişiklikler de dahildir.
- Aile geçmişinizde doğurganlık problemi olup olmadığını araştırın. Babanızda veya erkek kardeşinizde doğurganlık problemi olup olmadığını araştırmanız, düşük sperm sayısının sebepleri ile ilgili size ipuçları verebilir.
- Aldığınız tüm ilaçların listesini çıkarın. Vitaminler ve gıda takviyeleri dahil.
- Partnerinizi yanınıza alın. Eğer düşük sperm sayısına sahip olduğunuz kesin olsa bile, partneriniz de hamileliğe engel olabilecek herhangi bir probleme karşı test yaptırmalıdır. Aynı zamanda, partnerinizi yanınızda götürmeniz, doktorun size tavsiyelerine daha rahat uymanızı ve aklınıza gelmeyen soruları hatırlamanızı sağlayabilir.
Doktorunuza soracağınız soruları not edin.
Doktorunuza soracağınız basit sorular aşağıdakileri içerebilir:
- Düşük sperm sayısına sahip olduğum konusunda neden şüpheleniyorsunuz ?
- Yaygın nedenler dışında, hangi sebeplerden dolayı partnerim ve ben çocuk sahibi olamıyor olabiliriz?
- Ne tarz testlere ihtiyacım var?
- Partnerim de testlere ihtiyaç duyacak mı?
- Sperm sayısı artışı için ne gibi tedaviler uygulanabilir? Siz hangisini önerirsiniz?
- Uymam gereken herhangi bir tavsiye var mı?
- Hangi durumlarda sperm bağışcısı veya evlat edinme gibi alternatifleri düşünmeliyiz?
- Eve götürebileceğim herhangi bir basılı materyal veya broşür bulunuyor mu? Önerdiğiniz internet siteleri var mı?
Randevunuz sırasında doktorunuza bunların dışında, aklınıza gelebilecek her türlü soruyu sormaktan çekinmeyin.
Doktordan ne bekleyebilirsiniz?
Doktorunuzun size soracağı sorular aşağıdaki gibi olabilir :
- Ergenliğe kaç yaşında girdiniz?
- Vazektomi veya vazektomi geri alma operasyonu geçirdiniz mi?
- Kokain, marihuana veya anabolik steroid gibi yasadışı ilaçlar kullanıyor musunuz?
- Özellikle günlük olarak herhangi bir kimyasal toksine veya radyasyona maruz kalıyor musunuz?
- Diyet takviyeleri dahil, herhangi bir ilaç kullanıyor musunuz?
- Düzenli olarak sıcak banyo veya buhar odası kullanıyor musunuz?
Sperm sayısı testleri ve teşhisi
Partnerinizi hamile bırakmak ile ilgili yaşadığınız problemler ile ilgili doktorunuza başvurduğunuzda, doktorunuz altında yatan sebepleri size açıklayacaktır. Doktorunuz düşük sperm sayısı problemi yaşadığınızı düşünse bile, diğer doğurganlık problemleri ile ilgili partnerinize çeşitli testler yapmak isteyebilir. Testler ve teşhis aşağıdakileri içerebilir:
Genel fiziksel testler ve medikal geçmiş
Bunlar, cinsel bölgenize ve doğurganlığınıza etki eden çeşitli kronik sağlık problemleri, hastalıklar, sakatlıklar veya cerrahi operasyonları içerebilir. Doktorunuz aynı zamanda cinsel alışkanlıklarınız ve cinsel gelişmeniz hakkında sorular da sorabilir.
Sperm sayısı analizi
Düşük sperm sayısı, meni analiz testi ile teşhis edilebilir. Sperm sayısı, genellikle, mikroskop altında meninin incelenmesi ve ne kadar spermin bulunduğunun teşhis edilmesi ile hesaplanır. Bazı durumlarda, sperm sayısının hesaplanması için bilgisayar kullanılmaktadır.
Meni örneği almak için, doktorunuz, masturbasyon yaparak özel bir kaba boşalmanızı isteyebilir. Bunun yanı sıra, cinsel ilişki sırasında, özel bir kondom kullanarak sperm örneği alınması da mümkündür. Sperm sayısı genellikle dengesizdir. Çoğu zaman, doğru sonuçları elde etmek için çok sayıda test yapılması gerekebilir.
Testislerde üretilen yeni sperm hücrelerinin olgunlaşması 40 ile 76 gün arasında gerçekleşmektedir. Bu demektir ki, şu an yaptırdığınız bir sperm testi, geçtiğimiz 2.5 ayda yaşadığınız çevreyi yansıtacaktır. Yaşadığınız pozitif değişimler, aylarca testlerde görünmeyecektir.
Düşük sperm sayısının en yaygın sebeplerinden biri, tamamlanmamış veya yanlış alınmış sperm örnekleridir. Çoğu doktor, zaman içerisinde iki veya daha fazla meni örneğini, örnekler arasındaki değişimi incelemektedir. Düzgün ve uygun örnekleri elde edebilmek için, doktorunuz aşağıdakileri isteyebilir:
- Boşaldığınızda ortaya çıkan tüm meniyi özel bir kapta veya özel kondomda toplamanızı isteyebilir
- Sperm örneği almadan önce bir hastalık veya stresli durum yaşadıysanız, en az üç ay beklemenizi isteyebilir
- Sperm örneği almadan önceki süreçte en az iki kez boşalmanızı fakat bu sayının yediyi geçmemesini isteyebilir
- İkinci sperm örneğinizin ilkinden en az yedi gün önce alındığından emin olmanızı isteyebilir
- Sperm üretimini etkileyebilecek yağların kullanımından kaçınmanızı isteyebilir
Sperm sayısı meni analiz sonuçları
Normal sperm miktarı, bir mililitre menide, 15 milyon ile 200 milyon arasında olmalıdır. Eğer düşük sperm sayısından endişeleniyorsanız, bir mililitre meni içerisinde, 15 milyondan az, bir boşalmada ise 39 milyondan az sperm hücresine sahip olmanız gereklidir. Düşük sperm sayısına sahip olsanız bile partnerinizi hamile bırakma şansınız bulunmaktadır. Bazı erkeklerde, azoospermia adı verilen, meni içerisinde hiç sperm bulunmaması durumu görülebilmektedir.
Üretkenliğinizi etkileyen faktörler yalnızca sperm sayınız değildir. Bazı erkekler düşük sperm sayısı problemi yaşasalar bile baba olabilirken, bazı erkekler normal sperm sayılarında bile baba olamamaktadır. Eğer yeteri kadar sperminiz varsa ve bu spermlerin yarısından fazlası düzgün biçimliyse (morfoloji) ve hareketleri normal biçimdeyse (motilite), partnerinizi hamile bırakma şansınız daha yüksektir.
Sperm sayısını kontrol eden diğer testler
Bulgulara göre, doktorunuz sperm sayısını ölçmek ve diğer olası kısırlık sebeplerini tespit edebilmek için ek testler önerebilir. Bu testler aşağıdakileri içerebilir :
- Skrotal Ultrason. Bu testler, testisleri ve destekleyici yapıları incelemek için yüksek frekanslı ses dalgalarını kullanmaktadır.
- Transrektal ultrason. Yağlanmış küçük bir değnek, prostatınızı ve meni taşıyan tüplerin (ejakülasyon kanalları ve seminal veziküller) tıkanıklığını kontrol etmek için rektum içerisine yerleştirilmektedir.
- Hormon testleri. Doktorunuz, cinsel gelişim ve sperm üretiminde önemli rol oynayan hipofiz, hipotalamus ve testisler tarafından üretilen hormonların düzeyini belirlemek amacıyla bir kan testi yapmayı önerebilir.
- Boşalma sonrası idrar tahlili. İdrarda sperm bulunması, boşalma sırasında, meninin penisinizden çıkmak yerine mesaneye doğru geri gittiğini gösterebilir (geri boşalma)
- Genetik testler. Sperm yoğunluğunuzun çok düşük olması durumuna genetik koşullar sebep oluyor olabilir. Kan testi aracılığıyla, genetik anormali işareti olan Y kromozomları aranabilir. Genetik testler aynı zamanda, çeşitli sendrom ve problemleri de ortaya çıkararak farklı sorunları görmenizi sağlayabilir.
- Testis biyopsisi. Bu test, testislerinizden iğne aracılığıyla örnek alınması yolu ile gerçekleştirilir. Bu test, kimi zaman meni örneğiniz içerisinde hiç sperm bulunmaması durumunda yapılır. Eğer test sonuçları sperm üretiminin normal olduğunu gösterirse, problem muhtemelen sperm aktarımı ile ilgili bir blokajdan kaynaklanmaktadır.
- Anti-sperm antikor testleri. Bu test genellikle, bağışıklık sistemi hücrelerinizin (antikor) sperm hücrelerine saldırarak fonksiyonlarının bozulmasına sebep olup olmadığının anlaşılması için yapılır.
- Özel sperm fonksiyonu testleri. Bu testlerde, spermlerin boşalma sonrasında ne kadar sağlıklı kaldığı ve bir yumurtalık hücresine ne kadar etki edebildiği konusunda bir dizi test uygulanır. Eğer düşük sperm sayısı problemi yaşıyorsanız, sağlıklı spermlere sahip olmak erkek üretkenliğinde önemli bir rol oynamaktadır.
Sperm sayısı artırma tedavileri ve kullanılan ilaçlar
Düşük sperm sayısına yönelik tedaviler aşağıdakileri içerebilir:
- Ameliyat. Örneğin, testis toplardamarlarında şişme yaşanması (varikosel) durumunda, ameliyat ile bu tüpler tamir edilebilir.
- Enfeksiyon tedavisi. Üremeye etki eden enfeksiyonlar antibiyotikler aracılığıyla tedavi edilebilir fakat bu her zaman üretkenliği tekrar sağlayamayabilir.
- Hormon tedavisi ve ilaçlar. Hormon veya ilaç alımı, hormon seviyelerindeki dengesizlikleri düzeltebilir. Bu tedavinin meni analizlerinizde tam anlamıyla etkisini gösterebilmesi için üç ile altı ay arasında bir süre beklemeniz gereklidir.
- Yardımcı üretkenlik teknolojisi (ART). ART tedavisi, isteğiniz ve özel durumunuza göre, bir dönor yardımıyla, normal boşalma yolu ile veya cerrahi yollar ile sperm alınması yoluyla üretkenliği sağlar. Elde edilen sperm ise, kadının genital sistemine enjekte edilerek veya intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu yapılarak kullanılır.
Sperm sayısı arttırma tedavi işe yaramadığında
Bazı durumlarda, erkek üretkenliği problemleri tedavi edilememekte ve kişinin çocuk sahibi olması imkansız olmaktadır. Bu durumlarda, partneriniz ve siz evlat edinme veya bir sperm bağışcısı yolunu deneyebilirsiniz.
Yaşam tarzı ve evde tedavi
Partnerinizi hamile bırakmak şansınızı artırmak için evde aşağıdaki adımları uygulayabilirsiniz :
- Daha sık cinsel ilişkiye girin. Ovülasyon döneminde, her gün cinsel ilişkiye girmek, partnerinizin hamile kalma şansını artıracaktır. Ancak, daha fazla boşalmanız sperm sayınızı azaltacaktır.
- Doğurganlık ihtimali bulunduğunda cinsel ilişkiye girin. Bir kadının, regl dönemlerinin tam ortasında hamile kalma ihtimali çok daha fazladır. Uzmanlar, genel olarak, ovülasyon döneminde, her iki günde bir cinsel ilişkiye girilmesini önermektedir.
- Yağların kullanımından kaçının. Çeşitli losyonlar sperm hareketliliğini düşürmektedir. Doktorunuzdan spermlere karşı güvenli yağlar hakkında bilgi isteyebilirsiniz.
Sperm sayısı tedavisi ve alternatif tıp
Hakkında pek fazla delil bulunmasa da çeşitli bitkiler ve takviyeler, sperm sayınızı artırmanıza veya genel
sperm sağlığınızı güçlendirmenize yardımcı olabilir.
Hakkında somut deliller olmasa da, bazı diyet takviyeleri, vitaminler, mineraller ve amino asitler sperm sayısını ve kalitesini artırabilir. Bunlar aşağıdakileri içerebilir :
- Çinko
- Selenyum
- E vitamini
- B-12 vitamini
- Folik Asit
- L karnitin
- C vitamini
- Beta karoten
Uzun süreli kullanımlarda veya yüksek dozlarda alım sonucunda bazı bitkiler ve takviyeler zarar verebilmektedir. Bu sebeple, bu maddeleri kullanmadan önce doktorunuza başvurmanız gereklidir.
Sperm sayısı ve sperm kalitesini korumak için önlemler
Sperm sayınızı ve kalitesini korumak için yapılabilecek bazı şeyler aşağıda listelenmiştir:
- Sigara içmeyin
- Alkolü azaltın veya bırakın
- İllegal ilaçlar kullanmayın
- Sperm sayınıza etki edebilecek ilaçlar konusunda doktorunuzla konuşun
- Kilo vermeye devam edin
- Sıcaktan kaçının
- Stresi azaltın
- Zirai ilaçlardan, ağır metallerden ve diğer toksinlerden uzak durun.